Newsfeed

Na początku sierpnia bieżącego roku ówczesny Minister Środowiska, Michał Woś, wraz z Ministrem Sprawiedliwości, Zbigniewem Ziobro, przedstawili projekt ustawy o transparentności finansowania organizacji pozarządowych [1]. Projektodawcy podkreślali, że przyjęcie proponowanej regulacji przysłużysię pełniejszemu urzeczywistnieniu – tak ważnych w demokratycznym społeczeństwie – zasad jawności oraz przejrzystości życia społecznego. Mimo to opublikowana propozycja wzbudziła wiele kontrowersji10.

Na wstępie należy zaznaczyć, że komentowane przepisy dotyczą wsparcia NGO z zagranicy. Ściślej mówiąc, organizacji pozarządowych, które otrzymują środki finansowe i inne wsparcie od:

• obcych państw lub ich organów;
• organizacji międzynarodowych i zagranicznych niezależnie od ich formy prawnej;
• obcych obywateli;
• bezpaństwowców;
• polskich osób prawnych z udziałem kapitału obcego oraz podmiotów od nich zależnych, których udział zagraniczny przekracza 1/3;
• polskich organizacji pozarządowych, których przychody w roku podatkowym co najmniej w 10%, ale nie mniej niż 6-krotność minimalnego wynagrodzenia brutto pochodzą z zagranicy.

Wsparciem, w rozumieniu komentowanego projektu, są wszelkie korzyści pieniężne lub inne majątkowe, pochodzące bezpośrednio lub pośrednio od wymienionych podmiotów, których wartość w roku podatkowym jest wyższa niż 10%, ale nie mniejsza niż 6-krotność minimalnego wynagrodzenia brutto ogólnych przychodów organizacji pozarządowej. Przy czym, z oczywistych względów, za wsparcie w powyższym rozumieniu nie uznaje się środków otrzymanych z budżetu Unii Europejskiej i organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem. Bez znaczenia pozostaje tytuł prawny pozyskania korzyści, forma prawna organizacji czy cele statutowe.

Projekt przewiduje utworzenie jawnego wykazu prowadzonego w formie elektronicznej przez Ministra Sprawiedliwości. Organizacja pozarządowa podlegająca wpisowi miałaby corocznie do końca drugiego kwartału składać sprawozdanie zawierające informacje o:

• założycielach (fundatorach),
• składzie organów,
• całkowitej kwocie wsparcia,
• podmiotach udzielających wsparcia (włącznie z podaniem kwoty każdej transakcji i oznaczeniem pochodzenia środków),
• posiadanym majątku i jego pochodzeniu,
• sposobie wydatkowania środków pieniężnych,
• uzyskanych innych korzyściach majątkowych,
• celu, na jaki zostały przyznane środki pieniężne lub inne korzyści majątkowe oraz sposobie ich wykorzystania,
• wszystkich realizowanych projektach.

Co więcej, zobligowana byłaby do umieszczania tego sprawozdania na swojej stronie internetowej.

Kolejnym obowiązkiem byłoby prowadzenie oddzielnego bilansu dla dochodów i wydatków otrzymanych i poniesionych w ramach środków ze źródeł zagranicznych oraz krajowych. Wiązałoby się to również z wymogiem prowadzenia odrębnego rachunku bankowego przeznaczonego wyłącznie dla środków uznawanych zgodnie z ustawą za zagraniczne.

Ponadto, organizacje pozarządowe otrzymujące wsparcie o wartości wyższej niż 30% ogólnych przychodów w roku podatkowym miałyby obowiązek przekazywania informacji o otrzymywaniu go za pośrednictwem środków audiowizualnych, dźwiękowych lub wizualnych o wskazanej w ustawie treści. W nieco innym zakresie obowiązek ten ciążyłby także w razie nieprzekroczenia wskazanych 30%.

Ewentualne kary pieniężne wymierzałby, w drodze decyzji administracyjnej, Minister Sprawiedliwości. Wynosiłyby one, odpowiednio, od 1 tys. do 50 tys. zł.

Jednocześnie jednak, nie sposób pominąć licznych pytań i kontrowersji towarzyszących komentowanemu projektowi ustawy. Nie wiadomo, kto personalnie stoi za generalną koncepcją, opracowaniem redakcyjnym, ani też – co mogłoby okazać się kluczowe w tym przypadku – z jakimi organizacjami pozarządowymi treść projektu była konsultowana. Dyrektor programowy Greenpeace Polska, Paweł Szypulski, uznał to za „próbę stygmatyzacji, wykreowania w społeczeństwie wrażenia obcości organizacji pozarządowych, tego, że nie są polskie” [3]. Z kolei rzecznik prasowy WWF Polska, Katarzyna Karpa-Świderek, stwierdziła, że insynuowanie działania tychże organizacji na rzecz zagranicznego biznesu „nadwyręża zaufanie do całego sektora NGO”.

Co więcej, podstawowy zarzut względem projektu bazuje na podobieństwie proponowanych rozwiązań legislacyjnych do węgierskiej ustawy o przejrzystości uchwalonej w 2017 r. Przypomnijmy, że w czerwcu br. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że przepisy nakładające obowiązki w zakresie rejestracji, zgłaszania i jawności na określone kategorie organizacji społeczeństwa obywatelskiego korzystających bezpośrednio lub pośrednio ze wsparcia zagranicznego przekraczającego określony próg i które przewidują możliwość stosowania sankcji naruszają zobowiązania wynikające z art. 63 TFUE oraz art. 7, 8 i 12 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej [4].

Zgodnie z argumentacją Trybunału, środek państwowy, który ogranicza swobodę przepływu kapitału, może być dopuszczony jedynie pod warunkiem, że jest uzasadniony jednym ze względów wymienionych w art. 65 TFUE lub nadrzędnym względem interesu ogólnego. Ponadto, musi być zgody z zasadą proporcjonalności. Nie wykazano jednak istnienia rzeczywistego, aktualnego i wystarczająco poważnego zagrożenia dla podstawowego interesu społecznego, które uzasadniałoby powoływanie się na względy porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Z kolei wprowadzone przez węgierskie przepisy obowiązki w zakresie zgłaszania i jawności ograniczają prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Skutkować mogą również ograniczeniem zdolności rozpatrywanych stowarzyszeń i fundacji do otrzymywania wsparcia finansowego z innych państw członkowskich lub państw trzecich.

Tym samym, węgierska ustawa stanowi środek ograniczający o charakterze dyskryminującym ze względu na przynależność państwową. Jej przepisów nie może uzasadnić żaden z celów leżących w interesie ogólnym, na które państwo się powoływało.

Minister Woś zapewnił, że uwagi Trybunału zostały w przedstawionym projekcie uwzględnione. Tym-czasem wystąpienie obu ministrów doczekało się niezwykle szybkiej reakcji ze strony Piotra Glińskiego [5]. Wiceprezes Rady Ministrów oświadczył, że projekt, jak również założenia do niego, nie stanowi przed-miotu prac Komitetu ds. Pożytku Publicznego zajmującego się sprawami organizacji pozarządowych. To jedynie propozycja prawna ugrupowania „Solidarnej Polski” Zbigniewa Ziobry, nieuzgodniona politycznie w ramach zjednoczonej prawicy. Podkreślił, że obowiązująca ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych [6] nakłada na organizacje pozarządowe obowiązek wyszczególnienia w zeznaniu darowizn pochodzących od osób prawnych z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15 tys. zł lub suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przewyższa 35 tys. zł.

Co więcej, Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego zapowiedział przygotowanie projektu ujednoliconego systemu sprawozdawczego organizacji pozarządowych uwzględniającego kwestię transparentności źródeł finansowania. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich, podziękował mu za słowa rozsądku [7].

Z powyższych względów naturalną reakcją zdaje się być powszechny dylemat i niepewność w kwestii tego, czy ewentualna zmiana prawa oznacza rozszerzenie politycznego wpływu i kontroli nad organizacjami pozarządowymi.

[1] https://twitter.com/ZiobroPL/status/1291663945997209601, dostęp: 12.10.2020 r.

[2]  https://twitter.com/MWosPL/status/1291799691177463814, dostęp: 12.10.2020 r.

[3] OKO.press, Woś i Ziobro chcą rejestru NGO’s finansowanych ze środków z zagranicy. To próba stygmatyzacji, https://oko.press/wos-i-ziobro–chca-rejestru-ngos-finansowanych-ze-srodkow-z-zagranicy-to-proba-stygmatyzacji/#, dostęp: 12.10.2020 r.

[4] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2020 r., Komisja/Węgry, C-78/18, EU:C:2020:476.

[5] Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Oświadczenie Przewodniczącego KdsPP, 7.08.2020 r., https://www.gov.pl/web/pozytek/oswiadczenie–przewodniczacego, dostęp: 12.10.2020 r.

[6] Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1406 z późn. zm.).

[7] https://twitter.com/Adbodnar/status/1291790707670351875, dostęp: 12.10.2020 r.