Aktualności

Jedną z głównych przyczyn przedłużających się postępowań cywilnych oraz karnych przed sądami powszechnymi jest w naszym kraju nieterminowość sporządzanych w ich toku opinii biegłych. Dotyczy to zarówno biegłych sądowych z listy prezesów właściwych sądów okręgowych (ustanawianych na podstawie § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych), jak i tzw. biegłych ad hoc.

W praktyce ogromnym problemem dla sądów jest znalezienie dobrego i terminowego biegłego, który zgodziłby się sporządzić opinię w terminie zadowalającym organ postępowania oraz same strony. Często bowiem biegli (np. lekarze, inżynierowie, informatycy, psychologowie) pracują w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonując opinie na zlecenie prokuratorów oraz sądów jedynie dodatkowo. W tej sytuacji z reguły przed wyznaczeniem biegłego asystenci sędziów lub pracownicy sekretariatów właściwych wydziałów nawiązują telefoniczny kontakt z osobą posiadającą „wiadomości specjalne”, pytając o termin sporządzenia opinii oraz realne możliwości jej rzetelnego sporządzenia. Ma to szczególne znaczenie w postępowaniach karnych, w których osoba biegłego powinna być wskazana już w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu (art. 194 KPK). Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego poprzedzone jest zazwyczaj dość skomplikowanym procesem ustalania warunków oraz terminu jej sporządzenia. Nie zawsze są przy tym uwzględniane sytuacje, gdy danemu biegłemu zlecono dwie (albo więcej) opinii prawie w jednym momencie. Problemy są o wiele większe w przypadku konieczności konfrontowania opinii biegłych.

W takich sytuacjach, sędziowie z reguły decydują się na wydanie postanowienia dowodowego na posiedzeniu niejawnym. W praktyce uniemożliwia to ustalenie terminu kolejnej rozprawy (posiedzenia) już w trakcie samej czynności przed sądem i w obecności stron. Sądy są zmuszone do odroczenia rozprawy bez terminu, a stosowne zawiadomienie do stron o terminie wysyłają dopiero w momencie uzyskania opinii od biegłego. To znacznie wydłuża postępowanie, skutkując jego przewlekłością.

Obserwacja praktyki wymiaru sprawiedliwości pokazuje, że dla sędziów sądów powszechnych istotną rolę odgrywa zaufanie do biegłego. Bardzo często sędziowie zlecają wydawanie opinii biegłym, z których opiniami zapoznawali się wcześniej oraz którzy byli terminowi, a sporządzane przez nich opinie są pełne, jasne i niesprzeczne. Nie bez znaczenia pozostaje opinia o danym biegłym funkcjonująca np. w danym Wydziale.

W obecnym stanie rzeczy nie istnieje jednak możliwość określenia jasnych kryteriów oceny pracy biegłych, które funkcjonują w środowisku sędziowskim. Nie ma również możliwości ustalenia chociażby potencjalnego terminu wydania opinii z uwzględnieniem obciążenia sprawami danego biegłego.

W praktyce obserwowane są nierzadko sytuacje, w których rozprawa albo posiedzenie ulega odroczeniu wskutek niestawiennictwa biegłego. Dotyczy to w szczególności biegłych w obszarach wysoce wyspecjalizowanych (np. jedynego w Polsce biegłego z zakresu slangu narkotykowego). Wynika to z tego, iż sądy nie mają wiedzy o tym, w jakich dniach dany biegły realnie może wziąć udział w czynności procesowej. Biegli w takim przypadku są zmuszeni do kierowania wniosków o usprawiedliwienie nieobecności, o czym strony zazwyczaj nie są zawiadamiane. Generuje to niepotrzebne koszty (w szczególności w sytuacji np. konieczności doprowadzenia osoby tymczasowo aresztowanej z Aresztu Śledczego; dojazd stron, pełnomocników lub obrońców) oraz skutkuje obniżeniem prestiżu wymiaru sprawiedliwości.

Za zasadniczą wadę obecnego systemu współpracy sądów z biegłymi należy uznać także sposób komunikacji. Wymiana korespondencji między stronami obecnie występuje w formie tradycyjnej, z reguły za pośrednictwem poczty. W celu sporządzania opinii sądy są zmuszone przesyłać całość akt (nierzadko o ogromnej objętości). Nie tylko w sposób znaczny wydłuża to termin rozpoznania spraw, ale również skutkuje ograniczeniem prawa stron do zapoznania się z treścią akt. Fizyczna nieobecność dokumentacji sądowej skutkuje niemożliwością poznania ich treści przez stronę, uzyskaniem kserokopii, odpisów, itp.

Wskazane wyżej przyczyny problemów związanych z przewlekłością postępowań karnych i cywilnych z uwagi na konieczność uzyskania opinii biegłych nakazują przyjęcie niezwłocznie zmian prawnych oraz opracowania rozwiązań informatycznych, które skutecznie przyczynią się do przyspieszenia współpracy organów wymiaru sprawiedliwości i osób wykazujących się wiedzą specjalną.

Adwokat Bartosz Lewandowski